San górski („Błękitny San” – część 1)

Ogólna charakterystyka szlaku:

Początek: Sianki
Koniec: Rajskie

Należy pamiętać o tym, że początek szlaku Sanu obejmują Bieszczadzki Park Narodowy i Park Krajobrazowy Doliny Sanu.

Długość i opis szlaku:
449,1 L. Sianki, ujście potoku Negrylów. Obok zabudowania sezonowego schronu turystycznego Bieszczadzkiego Parku Narodowego i ostatnie latem zamieszkałe miejsce przy południowo-wschodniej granicy Polski. Jedyne miejsce do pozostawienia prywatnego samochodu na czas spływu. Biegnie tędy ścieżka przyrodniczo-historyczna „W dolinie Górnego Sanu”, którą można dojść do źródeł Sanu. Wąska w tym miejscu dolina rzeczna przedziera się pomiędzy górami Szczob (818m n.p.m.) po stronie polskiej i Wierszek (851m n.p.m.) po stronie ukraińskiej.

Początek szlaku kajakowego rzeki San.

START z drogi ziemnej za mostkiem na potoku Negrylów w miejscu, gdzie droga podchodzi blisko do koryta Sanu, szerokiego tu do 8m. Ponieważ jest to Bieszczadzki Park Narodowy, a zarazem wschodnia granica Polski i Unii Europejskiej, na odbycie spływu potrzebne są opisane we wstępie uzgodnienia. Niżej wkraczamy na tereny Parku Krajobrazowego Doliny Sanu, obejmującego zlewnię rzeki do Jeziora Solińskiego.

446,0 L. Ujście potoku Syhłowaty; tereny po wysiedlonej w 1946 r. wsi Beniowa. Stokami doliny po stronie ukraińskiej biegnie linia kolejowa Lwów–Budapeszt.

442,0 L. Ujście potoku Halicz (Haliczka), dawniej Bukowiec. Rzeka tworzy tu pierwsze większe zakole, opływając teren po wysiedlonej wsi Sokoliki Górskie (część ocalała po stronie ukraińskiej). Z lewej strony pojawia się góra Kiczera Sokolicka (836m n.p.m.). Na prawym brzegu rzeki widać perony stacji kolejowej Sokoliki, poniżej których przepływamy.

437,8 P. Niżnij Turiw (dawniej Sokoliki Górskie), zabudowania wsi po stronie ukraińskiej ze zniszczoną cerkwią.

434,9 L. Ujście potoku Litmirz (Łytmar). Niżej tereny dawnej wsi Tarnawa Wyżna. Po drugiej stronie Sanu widnieje rozciągły Siański Grzbiet. Nad brzegami po polskiej stronie występują torfowiska, objęte ochroną rezerwatową. Słupek nr 295. Rezerwat torfowiskowy „Litmirz” o powierzchni 13,0 ha, z naturalnymi zespołami roślinności z wełnianką pochwolistną i modrzewnicą zwyczajną. Rezerwat torfowiskowy „Tarnawa” o powierzchni 34,4 ha, z borem bagiennym i naturalnym stanowiskiem sosny zwyczajnej. Udostępniony do zwiedzania specjalną ścieżką turystyczną.

429,8 L. Schron przeciwdeszczowy przy pokrytej asfaltem drodze z Tarnawy Niżnej do dawnej wsi Sokoliki Górskie.

425,2 L. Tarnawa Niżna, ujście potoku Roztoka (poniżej tej osady leśnej). Z poziomu rzeki zabudowań nie widać, gdyż dzieli nas od nich kilkaset metrów. Kajaki możemy wynieść z wody przy ujściu potoka. Jest to jedyne miejsce noclegowe z dojazdem samochodowym, położone blisko Sanu i udostępnione do zamieszkania przez BPN na terenie całego „worka bieszczadzkiego”. Spływając w dół mamy po lewej stronie długi wał Jeleniowatego Grzbietu (906m n.p.m.), a z prawej Kiczerę Dźwiniacką (794m n.p.m.). W zakolach rzeki leżą torfowiska „Dźwiniacz” i „Łokieć”.

416,2 L. Ujście potoku Muczny; słupek nr 315. Mijamy wznoszącą się z prawej strony Kiczerę Łokiecką (768m n.p.m.). Przed nami znajduje się pierwsze z dwóch wielkich zakoli Sanu, opływającego rozległym łukiem o promieniu 180° Kiczerę Dydiowską (799,0m n.p.m.). Za zakrętem w lewo opodal brzegu znajduje się samotna chata studencka. Do 1946 r. istniała w tym miejscu wieś Dydiowa.

408,0 L. Stuposiański Wierch, ujście małego potoku przed łąką po wyraźnym zakręcie koryta Sanu w prawo (słupek nr 333) oznacza u góry wieżę przekaźnika TV; przed nami po lewej najwyższa w okolicy góra Czeresznia (813,0m n.p.m.). U jej zalesionego podnóża rozpoczyna się drugie, wielkie zakole Sanu. Po prawej widzimy długi wał Czerwonego Wierchu (735m n.p.m.).

400,5 P. Ujście rzeczki. Słupek nr 347.

397,8 L. Zabudowania byłej leśniczówki „Żurawin”, do której prowadzi przerzucona nad korytem rzeki prymitywna kolejka linowa; obok smolarnia. San rozstaje się z granicą i wpływa w całości na terytorium Polski, opływając górę Łysania (634,0m n.p.m.) i zakręcając po raz wtóry o 180°. Na wprost nas widnieje góra Kiczerka, za którą znajduje się początek grzbietu Otrytu.

391,3 L. Ujście potoku Wołosaty. Szlak kajakowy o długości 19,0 km ze wsi Wołosate (start z zaplecza stadniny koni). Odcinek spływu z Ustrzyk Górnych do ujścia do Sanu w Procisnem tworzy obowiązkowy odcinek do przepłynięcia na Górską Odznakę Kajakową PTTK.

390,6 L. Procisne, pod mostem drogi nr 896 z Lutowisk do Cisnej. Za mostem po lewej stronie dogodne miejsce do wyjścia na brzeg. Dojazd nad sam brzeg rzeki drogą, równoległą do szosy głównej. Tu możemy zakończyć długi etap spływu granicznym Sanem (58 km od startu) oraz spływ Wołosatym. Zacząć zaś, bez żadnych dodatkowych formalności, spływ na trasie do Rajskiego. Odcinek liczy 30 km długości i należy do najbardziej atrakcyjnych krajobrazowo w Polsce. Odtąd aż do Jeziora Solińskiego na prawym brzegu będą nam towarzyszyły zalesione stoki długiego grzbietu Otrytu. Niezbyt trudny (WW I), o przeciętnym spadku 3,8‰, charakteryzuje się licznymi, poprzecznymi progami o różnej wysokości. Trzeba tu uważać na niespodziewane głazy i – w zależności od stanu wody – znaleźć za każdym razem indywidualną drogę spływu. Niżej wysoka, wisząca kładka, wybudowana dla potrzeb stanicy harcerskiej.

POCZĄTEK obowiązkowego odcinka Górskiej Odznaki Kajakowej PTTK.

385,1 P. Dwerniczek, most drogi do Dwernika, Nasicznego i Brzegów Górnych. Zaraz za nim znajduje się ujście potoku Dwernik, nazywanego inaczej Bereżanka, a w górnych partiach Nasiczniański. Można nim spłynąć od szosy obwodnicy bieszczadzkiej (Brzegi Górne), ale przedsięwzięcie nie należy do łatwych technicznie (duży spadek, wąskie koryto, niekiedy poprzeczne pnie drzew, gałęzie i 4 progi skalne, wywołujące potężną dawkę adrenaliny).
Poniżej w korycie Sanu występuje nagromadzenie poprzecznych progów, nazywanych w żargonie kajakowym „tarką chmielową”.

382,5 P. Chmiel, ujście potoku. Cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja, wybudowana w 1904 r., (obecnie kościół rzymskokatolicki). Niżej po prawej domki letniskowe z dogodnym wyjściem na brzeg.

378,1 P. Sękowiec, most drogi do Zatwarnicy (po lewej). Za nim ujście potoku Hylatego (Głębokiego). W tym miejscu dalsza droga wzdłuż doliny Sanu jest zamknięta szlabanem przez nadleś­nictwo. Płyniemy łagodnymi zakolami wśród gór korytem szerokim do 60m, pokonując od czasu do czasu jakiś naturalny prożek.

374,6 L. Ujście Potoku Hulskiego, niżej po prawej dawny kamieniołom.

371,0 L. Ujście potoku Spod Stołów. Zniszczony w 1999 r. most w dawnej wsi Krywe.

362,1 L. Studenne, most drogowy; ujście potoku spod góry Połoma. Dalsza droga z Rajskiego zamknięta szlabanem. Przed nami ostatni przełom doliny między górami Tabor (753m n.p.m.) z prawej, a Tołstą (749m n.p.m.) z lewej. Niżej na zakręcie w prawo w korycie jeszcze kilka kamienistych progów, a dalej oryginalna wisząca kładka dla pieszych, oznaczająca bliski koniec trasy górskiej. Z grzbietu, oddzielającego Studenne od sąsiedniej Terki, rozciąga się wyjątkowy widok (długi na wiele kilometrów) na dolinę Sanu.

360,1 L. Rajskie, kempingowy ośrodek wypoczynkowy z dogodnym lądowaniem na slipie dla łodzi żaglowych. Jedyne miejsce do zakończenia spływu kajakowego górnym Sanem oraz pozostawienia samochodu. Dojazd do ośrodka z drogi nr 894, biegnącej od miejscowości Hoczew i Solina do Czarnej Góry. Dojazd do Procisnego na miejsce początkowe górskiego szlaku kajakowego jest obecnie możliwy jedynie wymienioną wyżej drogą przez rejon pasma górskiego Otrytu na trasie: Rajskie – Czarna Góra – Lutowiska – Procisne. Odcinek drogi doliną Sanu z Rajskiego do Zatwarnicy jest zamknięty od wielu lat szlabanami nadleśnictwa.

KONIEC obowiązkowego odcinka Górskiej Odznaki Kajakowej PTTK.

Przed nami początek Jeziora Solińskiego (Zatoka Rajska).

Polecane miejsca postojowe i noclegowe:
– Tarnawa Niżna
– Procisne
– Dwerniczek
– Chmiel
– Sękowiec
– Rajskie

Warunki wodne:
Materiał pochodzi z przewodnika Marka Lityńskiego \”Błękitny San\”. Został on także zamieszczony na stronie www.wrota.podkarpackie.pl.

San jest jedną z najpiękniejszych rzek w Polsce. Liczy 457,8km długości, powierzchnia jego dorzecza wynosi 16,9 tys. km2. Od swych źródeł, aż po wylot z Karpat pod Przemyślem, wije się w obrębie gór i pogórzy, gdzie tworzy malownicze przełomy, często głęboko wcinając się w podłoże fliszowe. Odcinek rzeki między Zwierzyniem a Przemyślem o długości 158km znakomicie nadaje się do wypraw kajakowych, a najlepsze miesiące na jego pokonanie przypadają na kwiecień, maj i czerwiec. Liczne ośrodki wypoczynkowe i kempingi umożliwiają zaplanowanie spływu bez korzystania z namiotu. Chcąc wykorzystać energię rzeki, w połowie XXw. wybudowano na Sanie, w Solinie i Myczkowcach, duże elektrownie wodne. W wyniku budowy zapory wodnej w Solinie powstał największy sztuczny zbiornik wodny w Polsce o powierzchni 2,2 tys. ha. Jezioro Solińskie jest doskonałym miejscem dla miłośników sportów wodnych. Od Przemyśla do ujścia do Wisły San ma już charakter nizinny, płynie łagodnymi skrętami i na odcinku 173km jest dostępny dla różnych płaskodennych jednostek pływających o małym zanurzeniu. Koryto rzeki jest częściowo uregulowane i obwałowane z wysokimi i na długich odcinkach niedostępnymi brzegami oraz kamienistymi, a niżej piaszczystymi plażami, sprzyjającymi kąpielom. Zalewowe dno doliny Sanu zajmują łąki i fragmenty lasów łęgowych, a liczne starorzecza świadczą o wcześniejszym meandrowaniu rzeki. San uchodzi do Wisły koło Dąbrówki Pniowskiej poniżej Sandomierza w 279,7km jej biegu. Charakterystyczne odcinki turystycznego szlaku wodnego: graniczny odcinek górnego Sanu od ujścia potoku Negrylów do Procisnegoobowiązkowy odcinek Górskiej Odznaki Kajakowej PTTK z Procisnego do Rajskiegoszlak wodny środkowego Sanu ze Zwierzynia do Przemyślaszlak wodny dolnego Sanu z Przemyśla do ujścia do WisłySan górskiTurystyczny szlak wodny rzeki San rozpoczyna się na 449. kilometrze biegu rzeki w środku obszaru zwanego potocznie workiem bieszczadzkim, w Siankach, u ujścia potoku Negrylów. Obok zabudowania sezonowego schronu turystycznego Bieszczadzkiego Parku Narodowego i ostatnie latem zamieszkałe miejsce przy południowo-wschodniej granicy Polski. Jedyne miejsce do pozostawienia prywatnego samochodu na czas spływu. Biegnie tędy ścieżka przyrodniczo-historyczna „W dolinie Górnego Sanu”, którą można dojść do źródeł Sanu. Wąska w tym miejscu dolina rzeczna przedziera się pomiędzy górami Szczob (818m n.p.m.) po stronie polskiej i Wierszek (851m n.p.m.) po stronie ukraińskiej.

Atrakcje turystyczne:
Tarnawa Niżna i Tarnawa Wyżna:
– rezerwat torfowiskowy „Dźwiniacz” o powierzchni 10,5ha, utworzony w 1987r.

Chmiel:
– drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Mikołaja z 1906r. (od 1970r. kościół rzymskokatolicki), która jako jedyna, obok cerkwi w Smolniku, ocalała po wojnie w najwyższej części Bieszczadów

Szczegółowy opis krajoznawczy

Warsztaty naprawcze:
INFORMACJA TURYSTYCZNA

Gminne Centrum Informacji
38-713 Lutowiska 14
tel. 013 461 00 13, faks 013 461 02 34
e-mail: gci@lutowiska.pl

Ośrodek Informacyjno-Edukacyjny BdPN
38-713 Lutowiska 2
tel.: 013 461 01 66, 013 461 03 50
e-mail: oie@oie.bdpn.pl, www.bdpn.pl

Centrum Informacji Turystycznej
38-607 Cisna
tel. 013 468 64 65
e-mail: informacja@cisna.pl, www.cisna.pl

Bieszczadzkie Centrum Informacji i Promocji
38-700 Ustrzyki Dolne,
ul. Rynek 16
tel./faks 013 471 11 30
e-mail: informacja@cit.ustrzyki-dolne.pl, www.cit.ustrzyki-dolne.pl

NOCLEGI I GASTRONOMIA

Tarnawa Niżna:
– Hotelik i pole namiotowe BdPN „Nad Roztokami” tel. 013 461 02 72 e-mail: dt_czarnik@poczta.onet.pl, miejsca na rozbicie namiotu, organizacja ognisk, obsługa przewodnicka dla grup, usługi turystyki konnej

Muczne:
– Domek myśliwski Nadleśnictwa Stuposiany – tel.: 013 46 01 10, 013 461 01 71 – do godz. 15.00 tel. 013 461 06 60 – po 15.00 i w dni wolne od pracy
– OR-W „Pod Bukowym Berdem” tel. 013 461 02 74, e-mail: info@muczne.org, www.muczne.org
– GA „Wilcza Jama” P.?A. Pawlak tel. 013 461 02 69
– GA „Siedlisko Carpathia” P.?M. Gądek tel. 013 461 01 22
– Pensjonat „Arnika” P.?B. Szkotak tel. 013 461 02 80
– Pensjonat „Pod Berdem” P. D i T Czarnik tel. 013 461 02 72
– Hotelik P.H. Kuźniewska tel. 013 461 02 73
– Hotelik A. Nędzyńska tel. 013 461 02 77
– GA P.M. i W. Walkowicz tel. 013 461 02 71

Pszczeliny:
– GA „Cztery pory roku” K.Remiszewska tel. 013 461 02 37 e-mail: karemi@op.pl, www.pszczeliny.abc.pl
– GA S. i W. Gac tel. 013 461 02 82
– Zajazd „Magura” M. Kuzar tel. 013 461 02 38, tel. kom. 698 682 567 www.zajazdmagura.info

Smolnik:
– GA A. Pełdiak tel. 013 461 00 19
– GA M. Cichacz-Kotapka tel. 013 461 00 80, www.smolnik.prv.pl
– GA „Ranczo Pod Otrytem U Szeryfa” J. Nowak tel. 013 461 00 72, tel. kom. 607 586 613

Lutowiska:
– Hotelik Ośrodka Informacyjno-Edukacyjnego BPN Lutowiska 2 tel.: 013 461 03 50, 013 461 01 66
– Schronisko szkolne – Zespół Szkół w Lutowiskach tel.: 013 461 00 25, 013 461 03 00
– GA „Bieszczadzki Szajbus” L. Dwuraźny i P.?S. Michałowski Lutowiska 7, tel. kom. 694 685 997
– GA E. Tylka Lutowiska 7L, tel. 013 461 0185 GA A.
– Gudz Lutowiska nr 46, tel. 013 461 02 24
– GA „U Eskulapa” B. Granatowska Lutowiska 58, tel. 013 461 02 02, tel. kom. 607 089 193 e-mail: eskulapka@op.pl
– GA Rafał Osiecki (jazda konna, wycieczki, rajdy kilkudniowe) tel. 013 461 00 09, tel. kom. 609 674 721

Procisne:
– GA „Pod Kosowcem” B. Pełdiak (stadnina koni małopolskich i huculskich) tel. 013 461 01 98, tel. kom 606 727 513 e-mail: procisne@poczta.onet.pl, www.procisne.republika.pl
– GA Z. Holik tel. 013 461 01 83, e-mail: porest@tlen.pl, www.viditur.com.pl/bieszczady/procisne13

Stuposiany:
– Szkolne Schronisko Młodzieżowe PTSM tel. 013 461 00 48

Dwerniczek:
– GA „Rusinowa Polana”, J. i A. Rusinowie, Dwerniczek 9, tel. 013 4610848 e-mail: rusin@rusinowa.pl, www.rusinowa.pl

Dwernik:
– GA „U Lestka” P.?L. Sirko tel. 013 461 08 07, www.ulestka.webpark.pl
– GA „U Pani Basi” P.?B. Ważyńska tel. 013 461 09 03, www.ubasi.bieszczady.info.pl
– GA S. i M. Dopart tel. 013 461 08 30

Chmiel:
– GA M. Aksamit tel. 013 461 08 19
– GA „Agroturystyka Pod Kominkiem” M. i Z. Lula tel. 013 46 108 39, tel. kom. 601 916 297 e-mail: maria.lula@interia.pl, www.karpaty.com.pl/agroturystyka/lula.htm
– Ośrodek Górskiej Turystyki Jeździeckiej „U Prezesa” J. i R. Krzeszewscy tel. 013 461 08 34, e-mail: konie@bieszczady.info.pl
– GA A. Hodur tel. 013 461 08 37
– GA „Hulskie”, B. i J. Krokos tel. 013 461 08 26

Zatwarnica:
– Hotel Bieszczadzkiej Agencji Rozwoju Regionalnego Zatwarnica 12, tel. 013 461 0833
– GA „Dolina Sanu” P. i B. Kowalczyk tel. 013 461 08 73, tel. kom. 693 608 659
– Ośrodek Wczasowy „Sękowiec” Barbara Kuzar tel. 013 461 08 35, 013 461 08 18 e-mail: sekowiec@sekowiec.net, www.sekowiec.net
– Domek myśliwski „Sękowiec” (Nadleśnictwo Lutowiska) Zatwarnica 36, tel. 013 461 00 14
– Terenowa Stacja Edukacji Ekologicznej BdPN w Suchych Rzekach tel. 013 461 03 50
– Harcerska Baza Turystyczna „Ostoja” Zatwarnica 21
– KRYWE GA „Nad Sanem”, A. i S. Majsterkowie tel. kom. 693 177 978, www.krywe.prv.pl

INNE WAŻNE INFORMACJE

Bieszczadzki Park Narodowy
38-714 Ustrzyki Górne 19
tel. 013 461 06 50
www.bdpn.pl

Atrakcje turystyczne:
Tarnawa Niżna i Tarnawa Wyżna:
– rezerwat torfowiskowy „Dźwiniacz” o powierzchni 10,5ha, utworzony w 1987r.

Chmiel:
– drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Mikołaja z 1906r. (od 1970r. kościół rzymskokatolicki), która jako jedyna, obok cerkwi w Smolniku, ocalała po wojnie w najwyższej części Bieszczadów

Szczegółowy opis krajoznawczy

Polecane przewodniki:
Przewodnik „Błękitny San” Marka Lityńskiego

Szlaki powiązane ze szlakiem głównym:jeziora zaporowe
„Błękitny San” – część 2

Linki rekomendowane:
Portal „Wrota Podkarpackie”